Bốn Sự Thật Gây Sốc Về Kinh Tế Việt Nam Mà Truyền Thông Chưa Nói Với Bạn
1.0 Giới thiệu: Vượt Lên Trên Những Câu Chuyện Thường Thấy
Truyền thông quốc tế thường xuyên ca ngợi Việt Nam như một ngôi sao đang lên của châu Á, với câu chuyện về sự tăng trưởng kinh tế thần kỳ và quá trình hiện đại hóa nhanh chóng. Tuy nhiên, một phân tích chuyên sâu gần đây đã hé lộ một bức tranh phức tạp và đáng ngạc nhiên hơn nhiều, đầy rẫy những mâu thuẫn hấp dẫn. Bài viết này sẽ đi sâu vào bốn trong số những nghịch lý có ảnh hưởng lớn nhất và trái ngược với nhận thức thông thường, mang đến cho bạn đọc một sự thấu hiểu sâu sắc hơn về quỹ đạo phát triển thực sự của quốc gia này.
2.0 Bốn Tầng Lớp Sự Thật Đằng Sau Sự Trỗi Dậy Của Việt Nam
2.1 Nghịch lý Lớn: Trung tâm Tự do Kinh tế với Sự Kiểm soát Chính trị Ngày càng Thắt chặt
Một trong những điểm sáng bất ngờ của Việt Nam là sức mạnh về tự do kinh tế. Quốc gia này xếp thứ 8 trong khu vực Châu Á - Thái Bình Dương về Tự do Kinh tế và được xếp vào nhóm "tự do vừa phải" trong năm 2025. Đây là một thành tích đáng kể, cho thấy sự cởi mở trong thương mại và đầu tư.
Tuy nhiên, sự cởi mở này lại đối lập hoàn toàn với bối cảnh chính trị. Trong khi nền kinh tế ngày càng hội nhập, môi trường chính trị lại thắt chặt hơn với một cuộc đàn áp lớn đối với phe đối lập (“Major crackdown on opposition”). Động lực đằng sau sự siết chặt này có thể thấy rõ qua việc tân Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, ông Tô Lâm, người từng đứng đầu Bộ Công an, đã giám sát phần lớn cuộc đàn áp. Tính đến cuối năm 2024, nhà nước đã bắt giam hơn 200 nhà hoạt động chính trị.
Thêm vào đó là thách thức từ nạn tham nhũng dai dẳng và các chỉ số về pháp quyền còn yếu, vốn đang trực tiếp kéo lùi thứ hạng tự do kinh tế tổng thể của quốc gia. Thứ hạng của Việt Nam trong Chỉ số Nhận thức Tham nhũng đã xấu đi, từ vị trí 77 vào năm 2022 xuống còn 88 vào năm 2024. Sự song hành của tự do kinh tế và kiểm soát chính trị tạo ra một môi trường đầu tư đầy rủi ro và khó lường, thách thức sự ổn định dài hạn.
2.2 Lợi thế Bất ngờ về Sức khỏe: Tại sao Việt Nam Khỏe mạnh hơn các Nước Láng giềng
Trái với suy nghĩ thông thường về một quốc gia đang phát triển, dân số Việt Nam được đánh giá là khỏe mạnh hơn so với các nước cùng khu vực. Các số liệu dự báo đã chứng minh cho nhận định này một cách rõ ràng.
Tuổi thọ trung bình được dự báo sẽ tăng từ 74,2 tuổi vào năm 2024 lên 77,3 tuổi vào năm 2040. Đến năm 2040, tỷ lệ mắc bệnh tiểu đường ở Việt Nam được dự báo sẽ thấp hơn nhiều so với mức trung bình khu vực (6,9% so với 12,5%). Tương tự, tỷ lệ béo phì cũng được dự đoán sẽ thấp hơn đáng kể (5,2% so với 16,0% của khu vực).
Báo cáo chỉ ra nguyên nhân chính của lợi thế này là chế độ ăn uống lành mạnh, đặc biệt trong bối cảnh dân số nông thôn chiếm đa số. Nền tảng sức khỏe này là một tài sản chiến lược thầm lặng, tạo ra một lực lượng lao động bền bỉ hơn, sẵn sàng cho các thập kỷ tăng trưởng phía trước.
2.3 Tham vọng Công nghệ Cao và Thực tế Tiếp cận Thấp
Bức tranh công nghệ của Việt Nam là một câu chuyện về hai thái cực đối lập. Một mặt là tham vọng công nghệ cao ngất trời. Chính phủ đã vạch ra "Chiến lược Hạ tầng số" với mục tiêu phủ sóng mạng 5G cho 99,0% dân số vào năm 2030. Nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) khổng lồ đang chảy vào lĩnh vực công nghệ từ các gã khổng lồ toàn cầu như Nvidia (trung tâm nghiên cứu AI), Samsung, Foxconn và Meta (sản xuất thiết bị Quest 3S).
Mặt khác là thực tế về mức độ tiếp cận và sử dụng công nghệ còn thấp. Mặc cho những tham vọng lớn, việc sử dụng internet và tỷ lệ tiếp nhận kỹ thuật số vẫn còn tụt hậu so với các nước láng giềng. Năm 2024, chỉ 28,3% dân số Việt Nam mua sắm hàng hóa và dịch vụ trực tuyến, so với 70,8% ở Malaysia và 68,1% ở Thái Lan. Tỷ lệ sử dụng dịch vụ ngân hàng trực tuyến cũng chỉ đạt 15,4%, quá thấp so với 75,5% ở Malaysia và 74,6% ở Thái Lan.
Sự phân hóa kỹ thuật số này bắt nguồn từ hai yếu tố chính: dân số nông thôn lớn và trình độ dân trí số còn thấp. Thêm vào đó, một thách thức mới đã xuất hiện vào tháng 12 năm 2024 với yêu cầu người dùng mạng xã hội phải xác thực danh tính. Sự chênh lệch này đe dọa trực tiếp đến lợi tức đầu tư từ nguồn vốn FDI công nghệ khổng lồ và có nguy cơ tạo ra một nút thắt cổ chai, cản trở tham vọng trở thành một trung tâm công nghệ cao của quốc gia.
2.4 Con dao hai lưỡi của Thương mại Toàn cầu: FDI Bùng nổ đối mặt với Rủi ro Thuế quan Nặng nề
Vị thế của Việt Nam trong thương mại toàn cầu mang tính rủi ro cao. Một mặt, động lực tích cực là rất lớn. Dòng vốn FDI đã tăng mạnh 33,0% so với cùng kỳ trong nửa đầu năm 2025. Tỷ lệ FDI trên GDP đạt 4,2% vào năm 2024, cao hơn nhiều so với mức trung bình 1,6% của khu vực Châu Á - Thái Bình Dương.
Tuy nhiên, đi kèm với đó là một điểm yếu chí mạng. Báo cáo xác định Việt Nam là quốc gia dễ bị tổn thương nhất trước thuế quan trong toàn bộ khu vực Đông Nam Á do chính sách thương mại của Hoa Kỳ. Mức độ nghiêm trọng của rủi ro này càng trở nên rõ ràng khi biết rằng Mỹ là một trong những điểm đến xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam, và Việt Nam là nhà xuất khẩu lớn thứ sáu trên toàn cầu vào thị trường Mỹ. Các mức thuế quan có thể khiến kim ngạch xuất khẩu sang Mỹ giảm khoảng 20,0%.
Một ví dụ cụ thể là xuất khẩu giày dép đã sụt giảm trong năm 2025, ảnh hưởng trực tiếp đến các thương hiệu lớn như Nike, Adidas và Puma, những công ty có cơ sở sản xuất tại Việt Nam. Để giảm thiểu rủi ro này, chính phủ đang tìm cách ký kết các hiệp định thương mại mới với các đối tác như khối Mercosur và các quốc gia thuộc Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh (GCC).
3.0 Kết luận: Con đường Phía trước của Việt Nam
Câu chuyện phát triển của Việt Nam không phải là một đường thẳng tiến đơn giản, mà là một sự tương tác đầy hấp dẫn giữa các lực lượng mạnh mẽ và thường xuyên mâu thuẫn. Đây là một hành trình phức tạp, nơi những điểm mạnh và điểm yếu cùng tồn tại và định hình nên tương lai của quốc gia. Khi Việt Nam vạch ra con đường hướng tới mục tiêu đầy tham vọng là trở thành một nền kinh tế thu nhập cao vào năm 2045, câu hỏi đặt ra là: Lực lượng nào—truyền thống hay hiện đại, tự do kinh tế hay kiểm soát chính trị, hội nhập toàn cầu hay rủi ro từ bên ngoài—sẽ định hình tương lai của quốc gia này một cách mạnh mẽ nhất?